Powiat szczycieński położony jest w południowej części województwa warmińsko - mazurskiego. Siedzibą samorządu powiatowego jest miasto Szczytno, które stanowi centrum życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego.
Szczytno znajduje się na pograniczu Pojezierza Mrągowskiego i Równiny Mazurskiej, nad jeziorami Domowym Dużym i Małym, zwanymi dawniej jeziorami Wielkim i Małym zamkowym. Działają tu zakłady przemysłu drzewnego i spożywczego. Miejscowość jest najbardziej znana głównie za sprawą Wyższej Szkoły Policji.
W pobliżu jezior, przy ul. Sienkiewicza zachowały się pozostałości XIV–wiecznego zamku krzyżackiego. W XVII wieku twierdza podupadła, a w XVIII wieku częściowo rozebrano wieżę. Na terenie przedzamcza wzniesiono ratusz.
![]() | ![]() | ![]() |
Ruiny zamku krzyżackiego w Szczytnie, fot. Tomasz Gida |
W Muzeum Mazurskim przedstawione są dzieje miasta i okolic. Można zobaczyć m.in. meble, tkaniny, ceramikę mazurską, cenną kolekcję malowanych kafli z XVIII i XIX wieku oraz ekspozycję poświęconą gatunkom zwierząt zagrożonych wyginięciem.
Przy ulicy Warszawskiej wznosi się kościół ewangelicki z II poł. XV wieku, odbudowany w XVIII wieku w stylu barokowym. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na barokowy ołtarz i ambonę z początku XVIII wieku. W Szczytnie zachowały się ponadto budynki z przełomu XIX i XX wieku. Przy ulicy Konopnickiej znajduje się neogotycki kościół parafialny Wniebowzięcia NMP z lat 1899 - 1900. W 1923 roku odbudowano wieżę.
Na uwagę zasługują Szczycieńskie Pofajdoki, które są nowym symbolem oraz elementem promującym miasto. Są to niewielkie skrzaty, które znajdują się w wielu miejscach w mieście. Przedstawiają one różne scenki od komicznych po historyczne. Pierwsze figurki pojawiły się w 2008 roku na Placu Juranda niedaleko e – ławeczki, z której można pomachać lub przesłać życzenia znajomym na całym świecie. Dziś miasto zostało już opanowane przez te małe krasnale: Rycerz, Drwal, Uciekinier, Amor, Jurand, Urwisy, Rabuś, Znachor, Strażak, Biznesmen, Obieżyświat, Ornitolog oraz Policjant.
Ze Szczytnem związana jest osoba Krzysztofa Klenczona. To właśnie tutaj mieszkał, uczył się i dorastał jeden z członków zespołu Czerwone Gitary. Był on wokalistą, gitarzystą i kompozytorem tego kultowego bandu. W miejskim parku na uwagę zasługuje pomnik z fontanną oraz pub „Gama”, który jest dedykowany artyście. Przed Domem Kultury znajduje się rzeźba tego wspaniałego twórcy wybudowana w 1996 roku.
W sezonie letnim w ostatni weekend lipca odbywają się Dni i Noce Szczytna. Jest to coroczna impreza odbywająca na placu Juranda, na którą zapraszane są gwiazdy polskie jak i zagraniczne. Imprezę rozpoczyna przemarsz świty Juranda główną ulicą miasta.
Pasym to miasto w położone na Pojezierzu Olsztyńskim nad jeziorem Kalwa, przy drodze do Szczytna. Jest to znana miejscowość wypoczynkowa. W centrum zachowały się pozostałości średniowiecznych murów obronnych oraz małomiasteczkowa zabudowa z XVIII i XIX wieku. W rynku stoi XIX – wieczny neogotycki ratusz.
Za najcenniejszy zabytek Pasymia uchodzi kościół z ok. 1390 r. (obecnie ewangelicki), wielokrotnie przebudowywany w następnych wiekach. Jest to najstarszy kościół na Mazurach. Dziś jest to późnogotycka budowla z barokową wieżą krytą gontem. W ładnym ołtarzu głównym z II połowy XVII wieku przedstawiono wyobrażenie Świętej Trójcy w otoczeniu ewangelistów oraz scenę Ostatniej Wieczerzy.
Ponadto warto zwrócić uwagę na neogotycki kościół Najświętszego Serca Jezusowego (dawniej ewangelicki), który pochodzi z II poł. XIX w.
Jezioro Kalwa (569 ha) jest połączone jeziorkiem Kielpunek i rzeczką z Jeziorem Leleskim o powierzchni 429 ha. Przez akweny wiedzie atrakcyjny szlak kajakowy. Jezioro na mapie przypomina podkowę o nieregularnych ramionach. Linię brzegową urozmaicają liczne półwyspy. Na leżącym w pobliżu Pasymia półwyspie Ostrów wzrok przyciąga charakterystyczny stożek bez wierzchołka nazywany „ściętą górą”. Jest to dawne pruskie grodzisko. Nad akwenem panuje idealny spokój. Jezioro jest objęte strefą ciszy oraz stanowi bardzo dobre warunki dla amatorów wędkarstwa. Można tutaj złowić całkiem dorodne leszcze.
Wielbark to wieś gminna 20 km na południe od Szczytna położona nad rzeką Sawicą u jej ujścia do rzeki Omulwi. Miejscowość znana była w II połowie XIX wieku w całej prowincji głównie z przemysłu tekstylnego. W okolicy wydobywano również rudę darniową na potrzeby tamtejszej huty. Do cennych zabytków Wielbarka zaliczany jest dawny kościół ewangelicki z początku XIX wieku, wybudowany w stylu neoromańskim według projektu Karla Friedricha Schinkla. Jest to duża salowa budowla z wieżą, założona na planie czworoboku. Są tu również neogotycki kościół parafialny z końca XIX wieku i neogotycka kapliczka.
Krajobraz gminy zdominowany jest przez rozległe podmokłe łąki i lasy. Przez Nadleśnictwo Wielbark biegną 3 szlaki rowerowe: zielony o długości 35,5 km, żółty liczący 4,3 km i czerwony o długości 14,2 km. Na szczególną uwagę zasługuje szlak czerwony, który swój początek i zarazem koniec ma przy leśniczówce „Wielbark” za mostem na rzece Omulwi. Okolice gminy stanowią wymarzone miejsce dla grzybiarzy i amatorów jagód. Corocznie pod koniec sierpnia i początkiem września w podwielbarskich lasach odbywają się mistrzostwa „Grzybowanie".
Gmina Rozogi położona jest przy ważnym szlaku komunikacyjnym Warszawa-Mazury, w regionie tzw. Zielonych Płuc Polski, na pograniczu mazursko-kurpiowskim. Jest bramą wjazdową na Mazury. Od północy sąsiaduje z Gminą Świętajno, od wschodu z gminami Ruciane Nida i Pisz, od Zachodu z gminami Szczytno i Wielbark, zaś od południa i południowego wschodu z gminami typowo kurpiowskimi: Myszyniec i Łyse, które leżą w województwie mazowieckim.
Z ciekawszych zabytków miasta można wymienić dawny kościół ewangelicki, obecnie katolicki p.w. św. Marii Magdaleny oraz Muzeum Mazursko – Kurpiowskie. Obiekt można zwiedzać po wcześniejszym telefoniczny uzgodnieniu.
Atrakcję regionu stanowią zabytkowe kościoły i cmentarze ewangelickie oraz mazurska wieś Klon. Miejscowość ta ciekawa jest pod względem architektonicznym i widokowym. Do dnia dzisiejszego zachowana została w większej części zabudowa drewniana z XIX wieku.
Świętajno to gmina wiejska, położona wśród jezior i lasów. Siedzibą gminy jest Świętajno, gdzie na uwagę zasługują dwa kościoły: kościół ewangelicki, obecnie katolicki p.w. św. Andrzeja Boboli oraz kościół chrześcijan baptystów. W miejscowości Piasutno można zobaczyć chaty mazurskie oraz budynek szkoły polskiej z 1931 roku. Następną miejscowością są Jerutki gdzie warto zobaczyć kościół ewangelicki, obecnie katolicki p.w. św. Maksymiliana Kolbe. Jest to kościół filialny z 1734 roku, z wieżą z 1821, usytuowany w głębi cmentarza kościelnego. Obiekt jest ciekawy zarówno pod względem architektonicznym jak i pod względem wyposażenia. Znajduje się tam też barokowy prospekt organowy, plebania XVIII-wieczna oraz szkoła z 1906r.
W Spychowie warto zobaczyć wielodrożnicę oraz kościół ewangelicki, obecnie katolicki p.w. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z 1903 roku.
Babięta położone są przy drodze Mrągowo-Szczytno, na szlaku rzeki Krutyni. W tej okolicy nazywa się ona Babięcką Strugą. Największą atrakcją miejscowości, poza szlakiem kajakowym jest zabytkowy młyn wodny.
Gmina Dźwierzuty położona jest w północnej części powiatu. Natomiast same Dźwierzuty z siedzibą władz gminnych położone są w niedaleko od jeziora Sasek Wielki (866 ha), które zalicza się do większych w Krainie Wielkich Jezior. Wśród zabytków na uwagę zasługują obiekty sakralne oraz zachowana częściowo architektura dworska. Miłośnicy historii i zabytków mogą zobaczyć: w Dźwierzutach – kościół gotycko – barokowy z XIV – XVI wieku, odbudowany w końcu XVII wieku. Ołtarz główny pochodzi z XVII wieku, barokowa ambona i polichromowane organy z XVIII wieku. Ciekawym zabytkiem jest również kościół katolicki z 1882 r., konsekrowany pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej w 1884 r. Zbudowany w stylu neogotyckim. Jest to budowla jednonawowa ze strzelistą wieżą i półkolistym prezbiterium ze stylowym wyposażeniem wnętrza.
W Targowie na uwagę zasługuje poewangelicki kościół katolicki (od 1986 r.), który budowano przez 50 lat (1884 - 1934). Jako materiał budowlany służyły obrobione kamienie polne. Zbudowany został na miejscu kościoła z 1405 r., a rozebranego w 1823 roku. Obok kościoła znajduje się masywna dzwonnica.
Miłośnicy przyrody mogą wybrać się do florystycznego Rezerwatu przyrody Kulka zwanym też rezerwatem roślinności stepowej. Utworzony został w 1955r., celem zachowania fragmentu lasu ze stanowiskami flory pontyjskiej. Obszar, który liczy 12,39 ha powierzchni ciągnie się pasem o szerokości zaledwie kilkudzieśięciumetrów i długości aż ok. 25 km wzdłuż wschodniego brzegu rynnowego jeziora Łęgsk. Roślinność, jaką można tu spotkać to: sasanka łąkowa, sparceta piaskowa, drikiew żółtawa, pięciomik piaskowy, gorycz pagórkowy, groszek czerniejący, ciemiężyk białkowy.
Gmina Jedwabno nazywana jest „Bramą wiodącą na Mazury”. Położona jest w południowo – zachodniej części Równiny Mazurskiej. Do ciekawszych atrakcji okolicy można zaliczyć rezerwaty „Dęby Napiwodzkie”, „Galwica”, „Małga” oraz leśna ścieżka dydaktyczna w okolicach wsi Dłużek. Miłośnicy przyrody mogą odbyć wycieczkę w poszukiwaniu pomników przyrody, takich jak Dąb Napoleona w okolicy miejscowości Nowe Borowe czy Aleję Dębową w okolicy Dłużka.
Jednym z największych dóbr Gminy Jedwabno są 43 jeziora i rzeki, które tworzą bazę dla żeglarstwa, kajakarstwa i wędkarstwa. Do ciekawszych warto zaliczyć szlak wodny rzeki Omulew, który jest doskonały dla amatorów aktywnego spędzania wolnego czasu. Rzeka ma zachowany naturalny, dziki charakter. Podczas spływów można podziwiać piękno naturalnego krajobrazu.